Inleiding
Het T-shirt met de tekst “VRIJHEID VAN MENINGSUITING – VOOR MIJ – AL DE REST MOET ZWIJGEN” vormt een voorbeeld van hoe mode en kunst functioneren als kritische interventie in het publieke debat. Binnen dit essay wordt het ontwerp geanalyseerd in de context van de Nieuwe Brabantse Kunst (NBK), de Nieuwe Brabantse Belangen (N-BB), de theorie van hegemonie van Antonio Gramsci, en het rechtse discours van politici zoals Donald Trump en Geert Wilders.
NBK en de publieke ruimte
De NBK (Nieuwe Brabantse Kunst) is een beweging die kunst uit de beslotenheid van musea en galeries haalt en inzet in de publieke ruimte. Het T-shirt past binnen dit kader: de drager fungeert als levend canvas en de straat wordt tot expositieruimte. Kunst krijgt hiermee een performatief karakter en verliest haar vrijblijvendheid. De ironische slogan maakt de politieke implicaties concreet zichtbaar.
Vrijheid als paradox
De tekst op het T-shirt bevat een duidelijke paradox. Enerzijds roept de eerste regel een universeel principe op: vrijheid van meningsuiting. Anderzijds wordt dit onmiddellijk gerelativeerd: ‘voor mij’. De derde regel radicaliseert dit exclusieve karakter: ‘al de rest moet zwijgen’. Het ontwerp verbeeldt hoe vrijheid in de praktijk vaak selectief wordt toegepast.
Hegemonie en selectieve vrijheid
Antonio Gramsci introduceerde het concept hegemonie om te duiden hoe dominante groepen hun visie als vanzelfsprekend weten te presenteren. Het T-shirt kan gelezen worden als een karikatuur van dit proces: vrijheid wordt weliswaar geclaimd, maar enkel voor de dominante stem. Dit legt bloot hoe culturele en politieke hegemonie inwerkt op alledaagse taal en symboliek.
Het rechtse discours: Trump en Wilders
Donald Trump en Geert Wilders maken intensief gebruik van het begrip vrijheid van meningsuiting. Trump presenteerde zich als verdediger van free speech, terwijl hij de pers stelselmatig aanviel als ‘fake news’. Wilders beroept zich voortdurend op vrijheid om zijn islamkritische uitspraken te legitimeren, maar ontzegt diezelfde vrijheid impliciet aan de groepen die hij tot vijand verklaart. Beide voorbeelden tonen hoe vrijheid wordt ingezet als instrument van hegemonie: selectief toegepast en exclusief geclaimd.
NBK en N-BB: kunst en politiek in Brabant
Naast de NBK speelt ook de N-BB (Nieuwe Brabantse Belangen) een rol in de regionale context. Waar NBK kunst inzet om hegemonie te bevragen, claimt N-BB een politieke hegemonie door Brabantse identiteit en belangen centraal te stellen. In die zin weerspiegelen NBK en N-BB twee verschillende manieren om hegemonie te bestrijden of te bevestigen: kunstzinnig en politiek.
Conclusie
Het T-shirt “VRIJHEID VAN MENINGSUITING – VOOR MIJ – AL DE REST MOET ZWIJGEN” is meer dan een provocerende slogan. Binnen de traditie van NBK en in relatie tot N-BB functioneert het als een artistiek en politiek statement. Met behulp van de theorie van hegemonie laat het zien hoe vrijheid vaak geen universeel recht is, maar een exclusief privilege van de dominante groep. Het werk onthult de paradox van vrijheid en confronteert ons met de vraag wie werkelijk mag spreken – en wie moet zwijgen.
Literatuur
• Antonio Gramsci, Selections from the Prison Notebooks. New York: International Publishers, 1971.
• Chantal Mouffe, On the Political. London: Routledge, 2005.
• Ruth Wodak, The Politics of Fear: The Shameless Normalization of Far-Right Discourse. London: Sage, 2021.
• Sarah de Lange & Tjitske Akkerman, ‘Populist Parties in Power and Their Impact on Liberal Democracy,’ Acta Politica 47, no. 4 (2012): 393–420.
• Manifest Nieuwe Brabantse Kunst, interne publicatie, 2020.
• Nieuwe Brabantse Belangen, Partijprogramma, 2021.